Adli Nöropsikoloji: Tanım, Amaç ve Uygulamalar

Adli Nöropsikoloji; Tanım, Amaç ve Uygulamalar kapsamında birçok açıklama yapılabilmektedir Yargı süreci esnasında nöropsikolog ne yapar bazı kişiler tarafından çok merak edilir. Bu doğrultuda, adli nöropsikoloji ile iç ve dış boyutları incelenmelidir.

İÇİNDEKİLER:

• Adli nöropsikoloji tanımı
• Adli nöropsikoloji uygulamalarının amacı nedir?
• Nöropsikolojik raporlar
  • Klinik ve adli bağlamlar arasında bir fark var mı?
• Adli nöropsikoloji uygulamaları
  • Adli nöropsikoloji için duyulan ihtiyaç
  • Medeni hukuk ve iş hukuku kapsamında Adli nöropsikoloji
  • Ceza Hukuku
• Adli Psikoloji ve Önemi
• Referanslar ve Yardımcı Kaynaklar:

Bir nöropsikolog, hukuki bir süreç kapsamında görev alabilmektedir. Nöropsikoloji nedir, beyin ve davranışsal, bilişsel, duygusal işlevler arasındaki ilişkiyi inceleyen psikoloji dalı nöropsikoloji olarak isimlendirilmektedir.

Psikoloji biliminin bir dalı olarak nöropsikoloji, beyin ile ilişkili rahatsızlıkları, günlük sorunları ve bozuklukları daha iyi anlamak konusunda yardımcı olmaktadır. Psikolojinin bu alt disiplini kapsamında, belirli alanlarda alt uzmanlık dalları bulunmaktadır. Adli nöropsikoloji, bu kapsamdaki alt uzmanlık dalları arasında yer almaktadır.

Adli nöropsikolojiden, mahkeme süreçlerinde çok sık faydalanılmaktadır. Bu durumda, çok yardımcı olmasının etkisi bulunmaktadır. Mahkemelerde ilk kez seksenli yıllarda adli nöropsikolojiden faydalanılmıştır. Günümüzde faydalanılmaya devam etmektedir.

Adli nöropsikolojinin ne olduğu ve çeşitli bağlamlarda nasıl uygulandığı konusunda bilgi sahibi olmak önemli ve ilgi çekici bir deneyim olabilmektedir. Bu konuda bilgi sahibi olarak, bir uzman ihtiyacının hangi zamanlarda ve ne tür olaylar karşısında gerekli olduğunu anlayabilmek mümkün olmaktadır.

Adli nöropsikoloji tanımı

Adli nöropsikoloji tanımı için, nöropsikolojinin hukuki süreçte uygulanması cevabı verilebilir. Bir hukuki sürece dahil olmuş, bir çeşit bilişsel hasar ya da işlev bozuklukları yaşayan bireyler yargılanırken sıklıkla uzman görüşü alınır. Mahkemenin uzman görüşü almak, bilirkişi atamak için seçtiği kişiler genellikle adli nöropsikologlar olur.

Adli nöropsikologlar, zarar gören bireyin özellikle tazminat istediği durumlarda önemli bir rol oynamaktadırlar.

Tarihsel gelişim incelendiğinde, psikologların ilk kez 1960 yılında mahkemelerde tanık olarak yer aldığı gözlemlenmektedir. Bir psikolog tarihte ilk kez tanık olarak, ikonlaşmış Amerika Birleşik Devletleri -Jenkins davasında yer almıştır. Bunun nedeni olarak; Washington DC Temyiz Mahkemesi tarafından verilen, akıl hastalığı hususunda uzman görüşüne sahip olmanın faydalı olacağı kararı gösterilmektedir.

Adli psikoloji, psikoloji biliminin bir alt dalı olarak ancak 80’lerde ortaya çıkabilmiştir. Psikolojinin bu dalının ortaya çıkışında başlıca etkili olan unsurlar şu şekilde sıralanabilmektedir.

• Psikososyal işleyişin aldığı hasarın anlamı.
• Davranış ile beyin arasındaki ilişkiye dair nicel araştırmaların artması.
• En uygun müdahalelerin belirlenmesi için kararlar alınması.
• Nörolojik hastalıkların bilişsel ve davranışsal özellikleri hakkında yapılan açıklamalar.
• Tahminlerin sunulması.
• Bir hasar varlığı doğrultusunda yapılan belirlemeler.
• Nörolojik patoloji hakkında varlığı, yeri ve türü konusunda yapılan yorumlamalar.

Adli nöropsikoloji uygulamalarının amacı nedir?

Adli nöropsikoloji uygulamalarının amacı nedir sorusu için verilebilecek bazı cevaplar şu şekildedir. Adli nöropsikoloji; önceden bahsedilen bağlam çerçevesinde, klinik nöropsikoloji bilgisi, modelleri, metodolojisi ve araçları nasıl uygulanabilir sorusuna cevaplar aramaktadır. Pratikte uygulama yolları bulmaya çalışmaktadır.

Adli nöropsikolojinin, öncelikle adli alan kapsamında ilham almaktadır. Bunun nedeni olarak üzerinde çalıştığı problemler ve durumlar göstertilebilir.

Adli nöropsikologlar, bir kişinin bilişsel anlamda bir sorunu olup olmadığını belirlemek yerine söz konusu zorlukların, inceledikleri hukuki meseleye etki edip etmediğine odaklanmaktadırlar. Etkilediği takdirde nasıl etkiler sorusunu sorarak cevaplar bulmaya çalışmaktadırlar.

Uzmanlar, ceza ve hukuk davaları kapsamında adli nöropsikolojiden başlıca şu konularda yararlanıldığını belirtmektedirler.

• Bir kişinin işlev bozukluklarını belirlemek.
• Bir işlev bozukluğunu bireylerin günlük yaşamlarını nasıl etkiler sorusuna cevaplar vermek.
• İşlevsel bir eksikliğin ne tür problemlere yol açabileceği kapsamında uzman görüşleri belirtmek.
• Dava ve işlev bozukluk arasında bir ilişki varsa açıklamak.

Adli nöropsikoloji alanında uzmanlaşan psikologlar, ön bir tanım ile başladıktan sonra merkezi sinir sistemi kapsamında kurulabilecek ilişki varsa bu ilişkileri kurmayı amaçlamaktadırlar. Bu doğrultuda, hastalıkları, problemleri hassas ve güvenilir şekilde tanımlamak için çalışırlar. Adli nöropsikologlar, yaptıkları değerlendirmeler ile tedavi kapsamında önerilerde bulunabilmektedir.

Nöropsikolojik raporlar

Klinik ve adli bağlamlar arasında bir fark var mı?

Nöropsikolojik rapor, uzman nöropsikologlar tarafından hazırlanmaktadır. Nöropsikolog, değerlendirmesinden sonra bu raporu düzenlemektedir. Raporda, yapılan değerlendirme ve sonuçlar özetlenir.

Adli rapor ve normal nöropsikolojik rapor arasında ortak ve farklı yönler bulunabilmektedir. Bu durumun nedeni olarak farklı uzmanlık alanları kapsamında, farklı ve ortak bileşenler ile hedefler bulunması gösterilebilmektedir.

Adli raporlar ve normal nöropsikolojik ortak unsurlar şu şekilde sıralanabilmektedir.

• Klinik geçmiş. Kişinin sosyal gelişimi ve tıbbi geçmişi hakkında bilgiler verilir.
• Hasarın ne derece önemli olduğu. Yaralanmanın, oluşan hasarın; ne sebeple meydana geldiği ve bulunduğu yer açıklanır.
• Değişimler kapsamında açıklamalar yapılır . Kişinin; sosyal, duygusal ve bilişsel anlamda karşı karşıya kaldığı zorluklar nelerdir sorusu kapsamında incelemeler yapılır. Bir hasar gözlemlenir ise ciddiyet derecesi öncellikle belirtilir.
• Rehabilitasyon ve Prognoz. Bu başlık kapsamında tespit edilen hasar, uzun vadede potansiyel hangi etkilere neden olabilir sorusu cevaplandırılır. İyileşme ve bakım konularında bazı tavsiyelere yer verilebilir.

Adli raporlar ve normal nöropsikolojik farklılıklar şu şekilde sıralanabilmektedir.

• Adli rapor kapsamında, hasar ve bu hasarın sebep olduğu değişiklikler arasında bulunan nedensel bağlar incelenir. Kişinin ev aktiviteleri ve işiyle alakalı değişimlere de özellikle önem verilmektedir.
• Adli rapor, kişinin varsa engel düzeyini de içermektedir. Bu raporlarda, kişinin iş hayatında yaşayabileceği problemler ya da hiç çalışamayacak bir durumda ise nedeni açıkça belirtilmektedir.
• Adli raporlar, hasarın etkilerinin uzun veya kısa süreceği kapsamında bilgiler verir. Kişinin gelecekte iyileşmesinin mümkün olup olmadığı belirtilmektedir. Bu açıklamalar birey için, belirlenecek tazminat ya da mahkeme tarafından verilecek ceza konusunda etkileri olabildiğinden çok önemlidir.

Adli nöropsikoloji uygulamaları

Adli nöropsikoloji için duyulan ihtiyaç

Adli nöropsikoloji uygulamalarından faydalanılan iki geniş hukuki kategori incelenmelidir. Bu uygulamalar kapsamında davaların sonuçları önemli ölçüde etkilenmektedir.

Medeni hukuk ve iş hukuku kapsamında Adli nöropsikoloji

Adli nöropsikoloji uygulamalarına, medeni hukuk ve iş hukuku kapsamında büyük ihtiyaç duyulmaktadır. Adli nöropsikoloji kapsamında gündelik hayat bakımından kısıtlılık ve engelli olma durumları incelenir. Yapılan bu doğrultudaki değerlendirmeler, hasarın kişiyi nasıl etkilediği ve fonksiyonel potansiyel sonuçları hakkında bilgileri içermektedir. Hazırlanılan raporlar, bireyin engeli olup olmadığını belirtmektedir.

Adli nöropsikolojik incelemenin en önemli görevlerinden biri engellilik durumu, engelliliğin etkileri ve sonuçları üzerine incelemeler yaparak değerlendirmelerde bulunmasıdır. Değerlendirme kapsamında varsa beyin hasarı, nedenleri, bilişsel ve duygusal yan etkiler hakkında notlara da yer verilmektedir. Kişi için adli rapor, tazminat alıp alamayacağı ya da engel halinin devam edip etmeyeceği kapsamında belirleyicidir. Bu yüzden söz konuş değerlendirme yasal sonuçlar doğurabilmektedir.

Uzman nöropsikologlar, engelli olma durumunun iş konusunda belirlenmesi kapsamında varsa beyin hasarının uzun vadede devam edip etmeyeceğini tespit etmektedirler. Ek olarak, hasarın kişiye, çalışma beceri ve yetenekleri gibi konularda nasıl etkileri olabileceğini açıklamaktadırlar.

Ceza Hukuku

Adli nöropsikoloji uygulamaları, ceza hukuku kapsamında büyük gereksinime sahiptir. Ceza hukuku, nöropsikologların önemli görevler aldığı diğer bir hukuk alanıdır. Ceza hukuku kapsamında özellikle, bir dava kapsamında bireyin beyin hasarı ile alakalı patolojileri varsa adli nöropsikoloji dalından faydalanılmaktadır.

Uzman adli nöropsikologlar, nadir olarak gözlemlenen ve nörolojik patolojiden kaynaklanmayan semptomlar üzerine de açıklamalar yapmaktadır. Örnek olarak, psikiyatrik bozukluklar nedeniyle meydana gelen bilişsel kusurlar ve simülasyonlar verilebilir. Ceza hukuku kapsamında adli nöropsikologlar, , genel olarak şu aşamalarda çalışmaktadırlar.

• Bir kişinin mahkemeye çıkması için zihinsel uygunluğunun tespit edilmesi.
• Bilişsel ve davranışsal sorunların varlığı ve büyüklüğü konusunda objektif değerlendirmelerde bulunmak.
• Uygun olma ya da olmama durumlarının, yasal kapsamda incelenmesi. Hukuki süreçlerin yerine getirilmesi konusunda etki edip etmeyeceklerini belirtmek.
• Cezai ehliyet olup olmadığını incelemek.
• Bilişsel problemlerin varlığını kanıtlayan ya da çürüten bilgiler vermek.

Nöropsikologlar böylelikle, kişinin eylemlerinin suç olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği kapsamında incelemeler gerçekleştir. Kişinin, suçlandığı söz konusu cezai davranış nedeniyle sorumlu tutulup tutulamayacağı açıklanmaktadır.

Kurbanların değerlendirilmesi kapsamında, adli nöropsikologlar son derece yardımcı olabilmektedirler. Yapılan değerlendirmeler kapsamında, mağdurun söz konusu suç nedeniyle neler yaşayabileceği ve suçun potansiyel yan etkileri incelenmektedir.

Adli Psikoloji ve Önemi

İnsan beyninin çalışma şekli, hukuki süreçlerde alınan kararlara önemli ölçüde etki edebilmektedir. Bu yüzden adli nöropsikoloji, yeni bir psikoloji alanı kabul edilebilse de yasal süreçler kapsamında önemli etkilere sahiptir. Hukuki karar çerçevesinde, adli nöropsikologlar tarafından sunulan düşünceler ve yapılan değerlendirmeler belirleyici olabilmektedir.

Referanslar ve Yardımcı Kaynaklar:

• Heilbronner, Robert. (2017). Forensic Neuropsychology. 10.1007/978-3-319-56782-2_983-2.
• Greiffenstein, Manfred & Kaufmann, Paul. (2017). Basics of Forensic Neuropsychology. 10.4324/9781315271743-37.
• Williams, J.. (2012). Forensic Neuropsychology: A Scientific Approach. Archives of Clinical Neuropsychology. 27. 467-470. 10.1093/arclin/acs046.
• Greiffenstein, Manfred. (2008). Clinical Myths of Forensic Neuropsychology. The Clinical neuropsychologist. 23. 286-96. 10.1080/13854040802104873.
• Martelli, Michael. (2000). Forensic Neuropsychology: Fundamentals and Practice. The Journal of Head Trauma Rehabilitation. 15. 1073-1075. 10.1097/00001199-200008000-00011.