Gelişim psikolojisi nedir sorusunda birçok cevap verilebilse de kısaca u söylenebilir. Gelişim psikolojisi, başlıca yaşam boyu büyüme, değişim ve tutarlılık konularında incelemeler ve açıklamalar yapmayı amaçlayan bir psikoloji bilim dalıdır. Gelişim psikolojisi kapsamında bir bireyin hayatı boyunca düşünme, hissetme ve davranışları kapsamında nasıl değişiklikler yaşandığı incelenir.
İÇİNDEKİLER:
- Gelişim psikolojisinin amacı nedir?
- Gelişim Soruları
- Tarihsel Kökenler
- Gelişim psikolojisinin ilk sistematik çalışmasın
- Gelişim psikolojisi ne zaman başlar?
- Gelişim psikolojisinin tarihsel gelişimi
- Referanslar ve Yardımcı Kaynaklar:
Psikolojinin bir dalı olan gelişim psikolojisi disiplininde yer alan teorilerin büyük bir kısmı, çocukluk dönemindeki gelişime odaklanmaktadır. Çocukluk dönemindeki gelişime özel olarak odaklanılmasının nedeni olarak bir bireyin yaşam süresi boyunca en fazla değişim meydana gelen dönem olması gösterilebilmektedir.
Gelişim psikolojisi kapsamında çalışan gelişim psikologları çok geniş alanda incelemeler gerçekleştirir. Biyolojik, sosyal, duygusal ve bilişsel süreçler gibi araştırmalara gerçekleştirdikleri birçok teorik alan örnek olarak verilebilir.
Gelişim psikolojisi kapsamında gerçekleştirilen ampirik araştırmalar genel olarak batı kültüründe yer alan psikologlara aittir. Her ne kadar 1980’li yıllarda Japon araştırmacılar da gelişim psikolojisine kayda değer katkılarda bulunmuş olsa da araştırmaların ve katkıların birçoğu Kuzey Amerika ve Batı bölgelerinde yetişen bilim insanları tarafından gerçekleştirilmiştir.
Gelişim psikolojisinin amacı nedir?
Gelişim psikolojisinin amacı nedir sorusuna verilebilecek en iyi yanıtlardan biri Baltes, Reese ve Lipsitt tarafından 1980 yılında yapılan şu yanıt olabilir. Gelişim psikolojisinin üç amacı; gelişimi tanımlamak, açıklamak ve gelişim sürecini en iyi hale getirmektir.
Gelişimin tanımı yapılırken tipik değişim kalıplarına (normatif gelişim) ve değişim modellerindeki bireysel varyasyonlara (diyografik gelişim) odaklanmak gerektiği unutulmamalıdır.Her şeye rağmen birçok insanın izleyeceği tipik gelişim yolları olsa yani gelişim aşamaları birbirine benzese de iki kişinin gelişim süeci hiçbir zaman tam olarak aynı olmamaktadır.
Gelişim psikologları çalışmaları kapsamında normatif süreçler ve bireysel farklılıklara ilişkin olarak incelemelerde bulunmakta ve gözlemledikleri değişiklikleri açıklamaya çalışmaktadır. Bu kapsamda gelişim psikologları gelişimi tanımlamak ve nasıl gerçekleştiğini açıklamak arasında kıyaslama yapılır ise tanımlamanın, nasıl gerçekleştiğini açıklamaktan daha az yorucu olduğunu belirtmektedir.
Gelişim psikolojisi kapsamında uzmanlar, geliştirdikleri teorilerini farklı durumlarda pratik şekilde uygulayarak insanlara yardımcı olmak ve gelişim sürecini en iyi hale getirmek amacıyla çalışırlar. Bu doğrultuda, gelişim psikologlarının ebeveynlere çocuklarıyla sağlıklı bağlar geliştirmesine yardımcı olmaları verilebilmektedir
Gelişim Soruları
Gelişim soruları veya gelişimsel sorular.
Süreklilik ve Süreksizlik
Süreklilik ve süreksizlik tartışmalarını daha iyi anlaşılması için bir örnek ile başlamak faydalı olacaktır. Örnek olarak çocuklar düşünüldüğünde; birer yetişkin haline nasıl geldikleri, çeşitli gelişim aşamalarına linkin nasıl bir yol izledikleri ele alınabilir. Düşünce, dil ve sosyal gelişimlerine ilişkin izledikleri gözlemlenebilir veya tahmin edilebilir belirli bir kalıp var mıdır? Çocukların yaşadığı değişimler kademeli şekilde mi gerçekleşir, ani değişiklikler şeklinde mi olur? Bir model var mıdır?
Gelişim psikolojisi kapsamında süreklilik görüşü, gelişim süreçlerindeki değişimlerin kademeli olduğunu söyler. Örnek olarak; çocuklar uzadıkça düşünme, konuşma veya hareket etme konusunda daha yetenekli hale gelirler.
Süreksizlik görüşü ise gelişimi süreklilik görüşüne kıyasla daha ani bir süreç olarak görür. Süreksizlik görüşü kapsamında farklı aşamalar bulunduğu dile getirilir. Aşamalar, yaşamdaki farklı dönemlerde, yaş gruplarında görülen özgün farklı davranışlar ve bir dizi değişim üretilmesi olarak açıklanır. Bu değişikliklerin ihtiyaç duyduğu potansiyelin biyolojik değişiklikler tarafından sağlandığı düşünülür.
İnsanların sık sık çocuklarının çok değiştiği ve farklı aşamalardan geçtiği le lgili konuşmalarına şahit oluruz. Bu çerçevede bahsedilen aşamalar için fiziksel ve psikolojik işleyiş konusunda yaşanan değişikliklerle gerçekleşen gelişim dönemleri, aşamaları deneblir. Bu doğrultuda duyumotor (sensorimotor) aşama örnek olarak verilebilir.
Süreksizlik görüşünü savunan gelişim psikologları, bireylerin aynı aşamaları aynı sırayla yaşadığına inanırlar. Her ne kadar aşamalar ve yaşanış sıralarının aynı olduğunu savunsalar da tıpatıp aynı oranda gerçekleşmeyebileceği konusunda hemfikirdirler.
Doğa ve Beslenme
Doğa ve beslenme başlığı bilim dünyasının genelinde olduğu gibi gelişim psikolojisi için de özel bir yere sahiptir. Gelişimi açıklamaya çalışırken, hem doğanın hem de beslenmenin göreceli katkılarını dikkate almak çok önemlidir. Gelişim psikolojisi, kalıtım ve çevre hakkında iki önemli soruyu araştırmaktadır. Cevap aranan bu sorular şu şekildedir.
Her birinin ağırlığı nedir?
Doğa ve beslenme birbiriyle nasıl bağlantılıdır?
Doğa, miras yoluyla edinilen biyolojik olgunlaşma sürecini yani kalıtımı ifade etmektedir. İnsanoğlunun gelişiminin bu kadar benzer olmasının nedenlerinden biri olarak atalardan alınan ortak miras DNA’yı düşünür. Doğayı savunanlar DNA’nın yaşam süresi boyunca rehberlik ettiği ve benzer dönemlerde benzer değişikliklere neden olduğunu kabul eder.
Beslenme, deneyimler yoluyla öğrenme sürecini sağlayan çevrenin etkisini ifade eder.
Doğa-beslemeyi görüşlerini incelemek için iki etkili yol vardır.
Bu yollar şu şekilde açıklanabilir.
İkiz çalışmaları:
Bu kapsamda aynı genetik yapıya sahip tek yumurta ikizleri ve genetik yapıları ortlama şekilde yarı yarıya benzeyen çift yumurta ikizleri araştırılır.
Evlat edinme çalışmaları:
Biyolojik aile ile benzerlikler doğa ve ifade ettiklerini desteklerken, evlat edinen aile ile benzerlikler beslenme konusunda destek oluşturur.
Kararlılık ve Değişim
Kararlılık ve değişim konusunda gelişim psikolojisi alanında uzmanlaşan gelişim psikologları tarafından yapılan bazı açıklamalar şu şekildedir. Kararlılık, bebeklik döneminde mevcut olan kişilik özelliklerinin yaşam boyu devam etmesi anlamına gelmektedir. Değişim teorisyenleri, bireylerin aile ile etkileşimler, okulda edindiği deneyimler ve kültür kapsamında değiştiğini savunmaktadır.
Bu değişim kapasitesi, plastisite olarak anılmaktadır. Bu kapsamda örnek olarak, Michael Rutter tarafından 1981 yılında yapılan keşif verilebilir.
Rutter, bebeklik zamanlarını kasvetli yetimhanelerde geçiren bireyler ilerleyen yaşlarda yeterli beceriler sergilemezken koruyucu ailelerin yetiştirdiği bireylerin daha gelişmiş beceriler sergilediğini keşfetti. Bebekler yetimhanelerin kasvetli havası yerine koruyucu aileler tarafından sosyal açıdan uyarılarak büyütüldüğünde ilerleyen yaşlarda uyum, neşe ve şefkat özellikleri gösterme ihtimalleri daha yüksektir.
Tarihsel Kökenler
Tarihsel kökenler incelendiğinde birçok önemli açıklama yapmak mümkün hal gelmektedir. Gelişimsel psikolojinin ortaya çıkışı tarihsel olarak şu şekildedir.
Gelişim psikolojisi ne zaman başlar sorusu ilk akla gelen olabilir. Bir disiplin olarak gelişim psikolojisi ancak sanayi devrimi sonrasında ortaya çıkmıştır. Gelişim psikolojisinin tarih sahnesine sanayi devrimi sonrasında çıkmasına dair başlıca şu açıklamalar yapılabilmektedir.
- Sanayi devrimi neticesinde eğitimli işgücüne ihtiyaç doğmuştur.
- Eğitimli iş gücüne duyulan ihtiyaç, insan hayatında önemli bir aşama olarak çocukluk dönemlerine ve çocukluğun sosyal inşasına odaklanılmasına katkı sağlamıştır.
Çocukluk kavramı ve incelenmesi batı dünyasından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle erken gelişim psikolojisi araştırmaları batıda ortaya çıkmıştır. Gelişim psikologları başlangıçta, eğitim ve öğrenme süreçleri üzerine nasıl daha etkili hale getirilebilir sorusu doğrultusunda araştırmalar yapıyordu. Bu araştırmalar çocuğun zihni incelenerek bu kapsamda gerçekleştiriliyordu.
Yetişkinlikte gelişimsel değişiklikler daha yeni sayılan bir çalışma alanıdır. Bu çalışma alanının kaynağı olarak tıp bilimindeki ilerlemeler ve insanların geç yaşlara kadar yaşamasını mümkün kılma isteği gösterilebilmektedir.
Gelişim psikolojisinin ilk sistematik çalışmasın
Gelişim psikolojisinin ilk sistematik çalışmasını yürüten kişi olarak tanınan isim Charles Darwin’dir. Darwin, 1877 yılında doğan oğlu Doddy’yi gözlemlemeye başlar. Doddy’nin doğuştan gelen iletişim biçimlerinin gelişimini detaylı şekilde anlatan kısa bir makale yayınlar. Makalenin en önemli özelliği bilimsel metotla kullanılarak yapılan gözlemlere dayanmasıdır.
Söz konusu bilimsel gözlem çalışması sayesinde Charles Darwin, gelişimsel psikolojinin ilk sistematik çalışmasını yürüten kişi kabul edilir.
Gelişim psikolojisi ne zaman başlar?
Gelişim psikolojisi ne zaman başlar ve kim ile başlar sorularının cevabı şu şekildedir. Gelişimsel psikolojinin belirli bir disiplin olarak ortaya çıkışı, bir Alman fizyolog olana Wilhelm Preyer tarafından yayınlanan kitap ile başlar demek mümkündür. The Mind of the Child (Türkçesi çocuk zihni) adlı bu kitap 1882 yılında yayınlanmıştır.
Preyer kitabında kendi kızının doğumundan başlayarak iki buçuk yıl boyunca kızının nasıl bir gelişim süreci geçirdiğini anlatır. The Mind of the Child (Türkçesi çocuk zihni) adlı kitaba dair en önemli özellik, Preyer’ın kızının gelişim süreci ve edindiği birçok yeteneği titiz şekilde bilimsel kurallara uygun şekilde inceleyerek kitabı yazmış olmasıdır.
Gelişim psikolojisi alanı psikoloji biliminin bir dalı olarak önemli olaylar sırasıyla kurulmuştur. Olay sırası şu şekilde olduğu söylenmektedir.
Alman fizyolog Wilhelm Preyer, kitabını İngilizceye çevirmek üzeredir. Bu sırada Avrupa, Kuzey Amerika ve İngiltere’den 47 deneysel çalışma gelmesiyle birlikte gereken ortam hazırlanmıştır. Böylelikle psikoloji biliminin bir disiplini olarak gelişim psikolojisi alanının tam anlamıyla kurulabilmesi için Wilhelm Preyer, 1888’de kitabını İngilizce olarak yayınlamıştır. Alman fizyolog Preyer’in kitabını İngilizce olarak yayınlamasında gelişimsel psikoloji kapsamında bilginin yayılmasını kolaylaştırmak amacı etkili olmuştur.
Gelişim psikolojisinin tarihsel gelişimi
Gelişim psikolojisinin tarihsel gelişimi konusunda 1900’lü yıllar çok önemlidir. Bu yıllarda gelişim psikolojisi Piaget, Vygotsky ve Bowlby isimli psikologların ön plana çıktığı bir psikoloji dalı olmuştur. Gelişim psikolojisi kapsamında günümüzde bile halen bu üç isim ve çalışmaları kabul görmektedir. Özellikle Piaget, gelişimsel psikoloji alanında en öne çıkan isimdir.
Gelişim psikolojisinin tarihsel gelişimine büyük katkıda bulunan gelişim psikologları şu şekilde sıralanabilir.
Jean Piaget (1896-1980),
Lev Vygotsky (1896-1934)
John Bowlby
Üç isim de araştırmalarıyla gelişim psikolojisinin gelişimine önemli fayda sağlamıştır. İnsanın gelişim süreçlerini sınıflandıran Piaget gelişim evreleri en öne çıkan gelişim ilkeleri arasında yer alır. Jean Piaget gelişimsel kuramı ile gelişim dönemi için farklı gelişim basamakları tanımlayarak gelişimsel psikoloji alanına yeni ve uzun süreli bir soluk getirmiştir.
Referanslar ve Yardımcı Kaynaklar:
- Bjorklund, David & Blasi, Carlos & Ellis, Bruce. (2015). Evolutionary Developmental Psychology. 10.1002/9781119125563.evpsych238.
- Mandel, Boris. (2020). Developmental psychology. 10.12737/1065840.
- von Tetzchner, Stephen. (2018). Developmental Psychology. 10.4324/9781315742113-1.
- Marchetti, Antonella & Di Dio, Cinzia & Manzi, Federico & Massaro, Davide. (2020). Robotics in Clinical and Developmental Psychology. 10.1016/B978-0-12-818697-8.00005-4.
- Schlinger, Henry. (1995). Developmental Psychology. 10.1007/978-1-4757-8976-8_2.
